۲۲ قلعه معروف در سرزمین بختیاری

راستا خوزستان/ محمدرضا مکوندی: در مناطق مختلف سرزمین بختیاری قلعه های متعددی در طول تاریخ با الهام از معماری و مصالح محلی ساخته شده است.
ایجاد یک سکونتگاه و در عین حال مرکز حکمرانی دارای رفاه و امنیت بالا دربرابر دشمنان از مهمترین عوامل احداث این قلعه ها بوده که در مناطق مرتفع و یا قریه های تحت مالکیت خوانین و بزرگان یا در مسیر راهها احداث می شده اند. این قلعه ها دارای برج و محوطه ؛ اصطبل؛ قسمت خدمه ؛ انبار مواد غذایی ؛لامردون؛ منازل مسکونی و حتی زندان بوده اند.
گفتنی است این قلعه ها در گرمسیر و سردسیر سرزمین پهناور بختیاری تفاوت هایی هم با هم داشتند ؛ از جمله در چهار محال و بختیاری برخی از این قلعه ها با الهام از معماری روز اروپای قرن نوزدهم و دارای تالار و آیینه کاری های زیبا بنا گردیده اند؛ ولی درقلعه های گرمسیری بیشتر بر موقعیت استراتژیک و نظامی قلعه چون دز اسدخان در انذیکا و قلعه محمدعلی خان در دزفول در نظر بوده است.
برخی از این قلعه ها بعلت عوامل طبیعی چون زلزله وفرسایش و تخریب انسانی و برخی دیگر بعلت وقوع جنگ و حمله دشمنان نابودو فقط نامی از آنها باقی مانده است.. مشهورترین این قلعه شامل :
– قلعه سردار اسعد در شهر جونقان : این قلعه با الهام از معماری فرانسوی
و مطابق با کاخ‌های اروپایی قرن ۱۹ میلادی ساخته شده است. این قلعه زیبا در دوران پویایی خود دارای باغ و استخر نیز بوده و درب ورودی آن مشرف به جاده باستانی بصورت سنگ‌فرش بوده است. این قلعه را می‌توان پایتخت تابستانی سردار اسعد دانست، گفته شده که بسیاری از جلسات هماهنگی بزرگان وخوانین بختیاری در زمینه مشروطیت در این قلعه گرفته شد. طبقه فوقانی این قلعه بخش شاه‌نشین آن است که ایوانی با ستون‌های سنگی دارد. قلعه سرداراسعد دارای اطاق های متعدد؛زیر زمین وتزیینات زیبای حجاری، گچ‌بری و آجرکاری است.
۲_ قلعه خانی چالشتر : قلعه چالشتر که به قلعه خانی و قلعه ستوده
یا خانه تاریخی خدارحم خان نیز شهرت دارد، حدود ۱۲۰ سال پیش در دوره قاجاریه در چالشتر احداث شد. در واقع خان منطقه چالشتر داماد حسینقلی خان (ایلخانی بختیاری) بود. در یکی از سرستون‌های سنگی این مجموعه تاریخ ساخت آن، سال
۱۳۲۱ هجری قمری حک شده است. قلعه چالشتر از دو قسمت تشکیل شده است: حیاط بیرونی و حیاط اندرونی. حیاط اندرونی که برج و بارویی ندارد و به «قلعه ستوده» معروف است این بنا ۲۴۰۰ مترمربع مساحت دارد و در قسمت غربی مجموعه تاریخی قلعه چالشتر قرار دارد و مصالح به کار رفته در آن خشت با نمای آجر است
۳_قلعه لطفعلی خان دزک :
یکی دیگر از قلعه‌های بختیاری است که نام دیگرش ( دژ کوچ ) است. این قلعه عمارت و منزل مسکونی چندین نسل از ایلخانان بختیاری بوده است. این قلعه را امیرمفخم حاجی
ایلخانی از خوانین ایل هفت لنگ در روستای دزک که ملک وی بوده است، بنا کرد. قلعه دارای دو طبقه است و گفته شده ابتدا به قصد یک قلعه نظامی ساخته شد: اما بعدها با تزیینات و طراحی که در داخل ساختمان انجام شد از لحاظ
طراحی داخلی کاملا شکل یک کاخ را به سبک اروپایی به خود گرفته است.
_قلعه اسفندیار‌خان :
این قلعه واقع در فرخشهر از
توابع شهرکرد یکی از آثار تاریخی باقیمانده از دوران قاجاریه است. این قلعه توسط اسفندیارخان سردار اسعد اول از سرداران خوشنام ایل بختیاری در اواخر دوره قاجار ساخته شده در حال حاضر این اثر تاریخی در خیابان دانشور فرخشهر واقع شده است. این قلعه در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۴۱۱
به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده
۵-قلعه نصبرخان سردارجنگ:
در منطقه سورک چهارمحال این قلعه معروف به قلعه نصیرخان جنگ
بختیاری قرار دارد و از حیث معماری ساده‌ترین قلعه بختیاری به شمار می رود. این قلعه که با نام قلعه
سردار جنگ نیز معروف است، در روستای سورک و ۴۰ کیلومتری جنوب شرق شهرکرد است. این قلعه نیز دارای دو بخش شاه‌نشین و زیرزمین است. زیرزمین بنا محل سکونت خدمه، انبار و ذخیره آذوقه ساکنین قلعه بوده و با مصالح خشت و ملاط
گل ساخته شده است. بخش شاه‌نشین بنا دارای ۱۴ ستون است که بسیار ساده ساخته شده‌اند. بنا از لحاظ تزیینات داخلی بسیار ساده است .
۶-قلعه شمس آباد: این قلعه واقع در روستای شمس‌آباد چهارمحال و از بناهای امیرمجاهد بختیاری است. این بنا در ۱۵ کیلومتری شهرکرد است و
قدمت آن به ۱۲۰ سال پیش می‌رسد. این قلعه نیز دارای ۲ طبقه بوده که طبق معمول قلعه‌های این منطقه، بنای زیرزمین مخصوص خدمت‌کاران بوده و بنای فوق آن شاه‌نشین قلعه بوده است. قلعه شمس‌آباد نیز تزیینات خاصی ندارد.
ایرانی در حوزه فلات مرکزی است و در ساخت بنا و بناهای دیگری که منتسب به این خاندان هستند، از سنگ‌لاشه، قلوه‌سنگ و گچ نیم‌کوب محلی به عنوان ملاط و اندود استفاده شده است.

۱۹- قلعه چغاخور : قلعه‌های بسیاری از خوانین بختیاری در چهارمحال و بختیاری وجود داشته که بسیاری از آن‌ها از بین رفته‌اند. ازجمله در کتاب مرات‌البلدان آمده است که حسینقلی خان ایلخانی قلعه‌ای روی تپه چغاخور بنا کرد و مرکز حاکمیت ایلخانی خود را در آنجا گذاشت. این قلعه که به «قلعه خان چغاخور» نیز مشهور است، امروزه از بین رفته و اثری از آن برجای نمانده است.نمونه دیگر این قلعه های نابود شده قلعه سروشجان معروف به قلعه سردار مریم است که به مرور زمان نابود و بافت شهری برآن بنا شده است.
۲۱_ قلعه مدرسه کرائی: قلعه مدرسه کرائی و سایر قلعه مدرسه‌های مسیر خوزستان به اصفهان از مستحدثات اتابک نصرت الدین احمد بن یوسف شاه به‌شمار می‌رود .
این قلعه مدرسه ها در سال‌های 730- 695 قمری احداث شده‌اند.
به گزارش ابن بطوطه مراکشی در قلعه مدرسه‌ها به خرج حکومت اتابک خدمات اقامتی و غذا به مسافرین ارائه می‌شده و در آنجا مجلس درس و بحث برقرار بوده است .
۲۲-قلعه شلمزار،: قلعه شلمزار یا قلعه صمصام السطنه ؛ به دستور صمصام السلطنه، در سال ۱۳۰۷ هجری قمری ساخته شده است. این قلعه در شهر شلمزار و استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. مساحت این قلعه حدود هزار متر مربع است.
شکل بنا مستطیل بوده و در دو طبقه ساخته شده‌است، طبقه اول دارای چندین اتاق با پوشش طاق و تویزه و با خشت خام ساخته شده‌است و بسیار محکم و استوار باقی مانده‌است. طبقه دوم که ایوانی ستون‌دار مشابه طبقه همکف داشته‌است خراب شده و آثار زیادی از آن باقی نمانده‌است.